裏 RjpWiki

Julia ときどき R, Python によるコンピュータプログラム,コンピュータ・サイエンス,統計学

算額(その864)

2024年04月19日 | Julia

算額(その864)

岩手県平泉町 中尊寺阿弥陀堂(中尊寺地蔵院にて保管) 安政6年(1859)
http://www.wasan.jp/iwate/chusonji3.html

牧下英世:数学史を取り入れた授業実践―算額の教材化と総合的な学習―,2000筑波大学附属駒場論集第40集
https://tsukuba.repo.nii.ac.jp/record/6486/files/10.pdf

正方形内に正三角形と斜線,甲円と乙円が入っている。甲円と乙円の直径の差がわかっているとき,正方形の一辺の長さを求めよ。

正方形の一辺の長さを 2a
甲円の半径と中心座標を r1, (2a - r1, y1)
乙円の半径と中心座標を r2, (r2, y2); r1 > r2
直径の差を K; r1 = r2 + K/2
とおき,以下の連立方程式を解く。

include("julia-source.txt");

using SymPy
@syms a::positive, r1::positive, y1::positive,
     r2::positive, y2::positive, K::positive, d
s3 = √Sym(3)
r1 = r2 + K/2
eq1 = dist(2a, 0, a, s3*a, 2a - r1, y1) - r1^2
eq2 = dist(0, 0, a, s3*a, r2, y2) - r2^2
eq3 = dist(2a, 2a, a, s3*a, 2a - r1, y1) - r1^2
eq4 = dist(2a, 2a, a, s3*a, r2, y2) - r2^2
eq1 = numerator(apart(eq1, d)) |> simplify
eq2 = numerator(apart(eq2, d)) |> simplify
eq3 = numerator(apart(eq3, d)) |> simplify
eq4 = numerator(apart(eq4, d)) |> simplify;
# res = solve([eq1, eq2, eq3, eq4], (a, y1, r2, y2))

println(eq1, ",  # eq1")
println(eq2, ",  # eq2")
println(eq3, ",  # eq3")
println(eq4, ",  # eq4")

   -K^2/16 - K*r2/4 - sqrt(3)*K*y1/4 - r2^2/4 - sqrt(3)*r2*y1/2 + y1^2/4,  # eq1
   -r2^2/4 - sqrt(3)*r2*y2/2 + y2^2/4,  # eq2
   -K^2/8 - sqrt(3)*K^2/16 - K*a/2 - K*r2/2 - sqrt(3)*K*r2/4 + K*y1/4 + sqrt(3)*a^2 + 2*a^2 - a*r2 - 2*a*y1 - sqrt(3)*a*y1 - r2^2/2 - sqrt(3)*r2^2/4 + r2*y1/2 + sqrt(3)*y1^2/4 + y1^2/2,  # eq3
   2*a^2 - a*r2 + sqrt(3)*a*r2 - sqrt(3)*a*y2 - a*y2 - r2^2/2 - sqrt(3)*r2^2/4 - r2*y2/2 + sqrt(3)*y2^2/4 + y2^2/2,  # eq4

eq2, eq1 を解いて,r2, y1 を求める。

res1 = solve(eq2, r2)[1]  # r2
res1 |> println

   y2*(2 - sqrt(3))

res2 = solve(eq1, y1)[2] |> factor # y1 2番目が適解
res2 |> println

   (sqrt(3) + 2)*(K + 2*r2)/2

eq3, eq4 に r2, y1 を代入して,変数消去する。

eq13 = eq3(y1 => res2, r2 => res1) |> simplify
eq13 |> println

   sqrt(3)*K^2 + 7*K^2/4 - 4*K*a - 2*sqrt(3)*K*a + sqrt(3)*K*y2 + 2*K*y2 + sqrt(3)*a^2 + 2*a^2 - 4*a*y2 + y2^2

eq14 = eq4(y1 => res2, r2 => res1) |> simplify
eq14 |> println

   2*a^2 - 6*a*y2 + 2*sqrt(3)*a*y2 - y2^2 + sqrt(3)*y2^2

eq14 から y2 を求めて,それを eq13 に代入して変数消去する。

res3 = solve(eq14, y2)[2] |> simplify # y2 2番目が適解
res3 |> println

   a*(-sqrt(42 - 24*sqrt(3)) - sqrt(14 - 8*sqrt(3)) + 2*sqrt(3))/2

eq23 = eq13(y2 => res3) |> simplify
eq23 |> println

   sqrt(3)*K^2 + 7*K^2/4 - K*a - 3*K*a*sqrt(42 - 24*sqrt(3))/2 - 5*K*a*sqrt(14 - 8*sqrt(3))/2 - 4*sqrt(3)*a^2 - a^2*sqrt(14 - 8*sqrt(3)) + a^2*sqrt(42 - 24*sqrt(3)) + 7*a^2

eq23 を a について求める。K だけを含む式になる。

res99 = solve(eq23, a)[1] |> simplify  # a 1番目が適解
res99 |> println

   K*(5*sqrt(14 - 8*sqrt(3)) + 3*sqrt(42 - 24*sqrt(3)) + 2 + 2*sqrt(sqrt(3) + 2))/(4*(-4*sqrt(3) - sqrt(2)*sqrt(7 - 4*sqrt(3)) + sqrt(6)*sqrt(7 - 4*sqrt(3)) + 7))

res99 には K が含まれているので simplify できないが,K にかかる係数は単に数値演算なので,簡約化できる。a = K*(4√3 + 7)/2 である。

@syms d
res999 = apart(res99/K, d)*K |> simplify  # a
res999 |> println

   K*(4*sqrt(3) + 7)/2

K に具体的な数値を代入すれば a の値が求まる。

res_a = res999(K => 5042).evalf()  # a
res_a |> println

   35113.0003435246

この後,逆順に代入していくことにより各変数の値を求めることができる。

res_y2 = res3(K => 5042, a => res_a).evalf()  # y2
res_y2 |> println

   42641.6741619770

res_r2 = res1(K => 5042, y2 => res_y2).evalf()  # r2
res_r2 |> println

   11425.8021556128

res_y1 = res2(K => 5042, r2 => res_r2).evalf()  # y1
res_y1 |> println

   52050.1742478581

甲円と乙円の直径の差が 5042 のとき,正方形の一辺の長さは 35113.0003435246 である。

その他のパラメータは以下のとおりである。
K = 5042; a = 35113;  r1 = 13946.802;  y1 = 52050.174;  r2 = 11425.802;  y2 = 42641.674

以下により,一挙に数値解を求めることもできる。

using NLsolve

function nls(func, params...; ini = [0.0])
   if typeof(ini) <: Number
       r = nlsolve((vout, vin) -> vout[1] = func(vin[1], params..., [ini]), ftol=big"1e-40")
       v = r.zero[1]
   else
       r = nlsolve((vout, vin)->vout .= func(vin, params...), ini, ftol=big"1e-40")
       v = r.zero
   end
   return Float64.(v), r.f_converged
end;

function H(u)
   (a, y1, r2, y2) = u
   return [
       -(K/2 + r2)^2 + (y1 - sqrt(3)*(sqrt(3)*a*y1 - a*(-K/2 - r2))/(4*a))^2 + (-K/2 - r2 - (-sqrt(3)*a*y1/2 + a*(-K/2 - r2)/2)/(2*a))^2,  # eq1
       -r2^2 + (r2 - (a*r2/2 + sqrt(3)*a*y2/2)/(2*a))^2 + (y2 - sqrt(3)*(a*r2 + sqrt(3)*a*y2)/(4*a))^2,  # eq2
       -(K/2 + r2)^2 + (-K/2 + a*(-a*(-K/2 - r2) + (-2*a + y1)*(-2*a + sqrt(3)*a))/(a^2 + (-2*a + sqrt(3)*a)^2) - r2)^2 + (-2*a + y1 - (-2*a + sqrt(3)*a)*(-a*(-K/2 - r2) + (-2*a + y1)*(-2*a + sqrt(3)*a))/(a^2 + (-2*a + sqrt(3)*a)^2))^2,  # eq3
       -r2^2 + (-2*a + y2 - (-2*a + sqrt(3)*a)*(-a*(-2*a + r2) + (-2*a + y2)*(-2*a + sqrt(3)*a))/(a^2 + (-2*a + sqrt(3)*a)^2))^2 + (-2*a + a*(-a*(-2*a + r2) + (-2*a + y2)*(-2*a + sqrt(3)*a))/(a^2 + (-2*a + sqrt(3)*a)^2) + r2)^2,  # eq4
   ]
end;
K = 5042
iniv = BigFloat[35, 52, 11, 42].*1000
res = nls(H, ini=iniv)

   ([35113.000343524545, 52050.17424785807, 11425.802155612791, 42641.67416197693], true)

function draw(more=false)
   pyplot(size=(500, 500), grid=false, aspectratio=1, label="", fontfamily="IPAMincho")
   s3 = √3
   K = 5042
   a = K*(4s3 + 7)/2
   y2 = a*(2s3 - sqrt(42 - 24s3) - sqrt(14 - 8s3))/2
   r2 = y2*(2 - s3)
   y1 = (s3 + 2)*(K + 2*r2)/2
   r1 = r2 + K/2
   @printf("K = %.8g; a = %.8g;  r1 = %.8g;  y1 = %.8g;  r2 = %.8g;  y2 = %.8g\n", K, a, r1, y1, r2, y2)
   plot([0, 2a, 2a, 0, 0], [0, 0, 2a, 2a, 0], color=:black, lw=0.5)
   plot!([0, 2a, a, 0], [0, 0, √3a, 0], color=:green, lw=0.5)
   circle(2a - r1, y1, r1)
   circle(r2, y2, r2, :blue)
   segment(0, 2a - 2(2a - √3a), 2a, 2a, :magenta)
   if more
       delta = (fontheight = (ylims()[2]- ylims()[1]) / 500 * 10 * 2) /3  # size[2] * fontsize * 2
       hline!([0], color=:gray80, lw=0.5)
       vline!([0], color=:gray80, lw=0.5)
       point(2a - r1, y1, "甲円:r1,(2a-r1,y1)", :red, :center, delta=-delta/2)
       point(r2, y2, "乙円:r2,(r2,y2)", :blue, :center, delta=-delta/2)
       point(a, √3a, "(a,√3a)", :green, :right, :bottom, delta=delta/2)
       point(a, 0, " a", :black, :left, :bottom, delta=delta/2)
       point(2a, 0, " 2a", :black, :left, :bottom, delta=delta/2)
       plot!(xlims=(0, 75000))
   end
end;


コメント    この記事についてブログを書く
  • X
  • Facebookでシェアする
  • はてなブックマークに追加する
  • LINEでシェアする
« 算額(その863) | トップ | 算額(その865) »
最新の画像もっと見る

コメントを投稿

ブログ作成者から承認されるまでコメントは反映されません。

Julia」カテゴリの最新記事