算額(その1108)
三十七 岩手県一関市 一関八幡神社後額 天保9年(1838)
山村善夫:現存 岩手の算額,昭和52年1月30日,熊谷印刷,盛岡市.
http://www.wasan.jp/yamamura/yamamura.html
キーワード:円7個,正方形,斜線4本
正方形の中に 4 本の斜線を引き,隙間に甲円 3 個,乙円 4 個を容れる。乙円の直径が 1 寸のとき,甲円の直径はいかほどか。
![](https://blogimg.goo.ne.jp/user_image/50/5a/4cc8e384c08bd9d48bdc355e38101ee9.png)
正方形の一辺の長さを a,斜線と正方形の一辺の交点座標を(a - b, 0), (a, b)
甲円の半径と中心座標を r1, (a - r1, r1), (a/2, a/2), (r1, a - r1)
乙円の半径と中心座標を r2, (x2, r2)
とおき,以下の連立方程式を解く。
include("julia-source.txt")
using SymPy
@syms a::positive, b::positive,
r1::positive, r2::positive, x2::positive
eq1 = dist2(0, 0, a, b, a - r1, r1, r1)
eq2 = dist2(0, 0, a, b, x2, r2, r2)
eq3 = dist2(0, 0, a, b, a/2, a/2, r1)
eq4 = dist2(a - b, 0, a, a, x2, r2, r2);
eq1, eq2 をとき,a, b を求める。
res = solve([eq1, eq2], (a, b))[1]
(r1*(r2 + x2)/r2, 2*r1*x2/(-r2 + x2))
上で求めた a, b を eq3, eq4 の a, b に代入し簡約化する。
eq13 = eq3(a => res[1], b => res[2]) |> simplify |> numerator |> (x -> x/r1^4);
eq14 = eq4(a => res[1], b => res[2]) |> simplify |> numerator |> (x -> x/(r1^2*(r2 + x2))) |> simplify;
eq13, eq14 をとき,r1, x2 を求める
res2 = solve([eq13, eq14], (r1, x2))[3] # 3 of 6
((2*r2*sqrt(13860*2^(5/6) + 19601*2^(1/3)) + 21*2^(5/6)*r2*sqrt(140*2^(1/6) + 99*2^(2/3)) + 30*2^(1/3)*r2*sqrt(140*2^(1/6) + 99*2^(2/3)))/(14*2^(5/6)*sqrt(140*2^(1/6) + 99*2^(2/3)) + 20*2^(1/3)*sqrt(140*2^(1/6) + 99*2^(2/3))), r2*(1 + 2/(2*sqrt(2) + 4)^(1/3) + (2*sqrt(2) + 4)^(1/3)))
r1 の式は簡約化できる。x2 も簡約化できるが式が複雑なので,定数を求める。
@syms d
res2[1] |> simplify |> (x -> x/r2) |> (x -> apart(x, d)) |> println
#= r1 = r2*2 =#
2
甲円の半径は乙円の半径の 2 倍である。
図を描いてみると,b は a/2 より少し大きい。
res2[2]/r2 |> (x -> apart(x, d)) |> simplify |> N |> println
#= x2 = r2*3.9513730355914416 =#
3.9513730355914416
r2 = 1/2
r1 = 2r2
x2 = 3.9513730355914416r2
a = r1*(r2 + x2)/r2
b = 2*r1*x2/(-r2 + x2)
(r1, x2, a, b)
(1.0, 1.9756865177957208, 4.951373035591441, 2.67765069880406)
function draw(more=false)
pyplot(size=(500, 500), grid=false, aspectratio=1, label="", fontfamily="IPAMincho")
r2 = 1/2
r1 = 2r2
x2 = 3.9513730355914416r2
a = r1*(r2 + x2)/r2
b = 2*r1*x2/(-r2 + x2)
@printf("乙円の直径が %g のとき,甲円の直径は %g である。\n", 2r2, 2r1)
@printf("r2 = %g; a = %g; b = %g; r1 = %g; x2 = %g\n", r2, a, b, r1, x2)
plot([0, a, a, 0, 0], [0, 0, a, a, 0], color=:magenta, lw=0.5)
plot!([b, 0, a], [a, 0, b], color=:green, lw=0.5)
plot!([0, a, a - b], [a - b, a, 0], color=:green, lw=0.5)
circle(r1, a - r1, r1)
circle(a/2, a/2, r1)
circle(a - r1, r1, r1)
circle(x2, r2, r2, :blue)
circle(a - r2, a - x2, r2, :blue)
circle(a - x2, a - r2, r2, :blue)
circle(r2, x2, r2, :blue)
if more
delta = (fontheight = (ylims()[2]- ylims()[1]) / 500 * 10 * 2) /3 # size[2] * fontsize * 2
hline!([0], color=:gray80, lw=0.5)
vline!([0], color=:gray80, lw=0.5)
point(a/2, a/2, "甲円:r1,(a/2,a/2)", :red, :center, delta=-delta/2)
point(a - r1, r1, "甲円:r1,(a-r1,r1)", :red, :center, delta=-delta/2)
point(x2, r2, "乙円:r2\n(x2,r2)", :red, :center, delta=-delta/2)
point(b, a, "(b,a)", :magenta, :center, :bottom, delta=delta/2)
point(a - b, 0, "(a-b,0)", :magenta, :center, delta=-delta/2)
point(a, b, " (a,b)", :magenta, :left, :vcenter)
point(0, a - b, "(0,a-b)", :magenta, :center, :bottom, delta=2delta)
plot!(xlims=(-5delta, a + 5delta), ylims=(-5delta, a + 2delta))
end
end;